Kompozado per prepozicioni

La kompozado per prepozicioni formacas la transito inter la derivado e la kompozado dil radiki; ma ol similesas plu multe la derivado (pro l'analogeso inter la afixi e la partikuli). Pro to lu ne esas subisata al generala regulo di kompozado qua postulas, ke la vorto determinanta esez avan la vorto determinata. Konseque, kande prepoziciono esas unionita a verbal radiko, l'analizo o deskompozo generale facesas per inversigar l'ordino di la elementi, to esas komencante de la radiko verbala (1). Ex. : en-irar, irar en; ek-irar, irar ek; ad-portar, portar ad; kontre-dicar, dicar kontre; inter-mixar, mixar inter (li); inter-veno, veno inter; ek-pulsar, pulsar ek; apud-pozar = pozar apud.

Ma, kande la prepoziciono esas unionita a nomal radiko, on devas generale komencar la deskompozo de la prepoziciono ipsa; altravorte : on sequas l'ordino di la elementi. Ex. : sen-hara = sen-hari; sur-tera = qua esas sur tero; sub-mara = qua esas sub maro; super-natura = qua esas super la naturo; inter-naciona = qua esas inter nacioni; inter-popula, inter-homa = qua esas inter la populi, la homi; inter-yuna = qua esas inter yuni, e. c., e. c.

Ta duopla regulo posibligas interpretar korekte la verbi kompozita per -igar e prepoziciono; on devas komencar de la verbo igar : enter-igar devas analizesar igar entera, e ne en-terigar, qua havus nula senco; sen-arm-igar = igar sen-arma.

On atencez, ke la kompozado per prepozicioni ne chanjas la direta komplemento dil verbo (kande ica esas transitiva) : en limpida aquo, on travidas la stoneti dil fundo; on ne travidas la aquo ipsa. Konseque l'adjektivo travidebla povas aplikesar nur a la stoneti, e ne a la aquo ipsa; ol ne povas signifikar diafana, ma nur (segun sua elementi) videbla tra. Simile on supervarsas aquo sur flori; quo esas supervarsita? La aquo, e ne la flori. Do on ne darfas dicar (quale Espo) : vango supervarsita da lakrimi, ma juste : balnita, inundita da lakrimi.

Kontraste, nul detrimento en ka prepoziciono-prefixa igas transitiva netransitiva verbo : enirar, ekirar la chambro (2). Konseque ula verbi netransitiva (quale irar) darfas en la kompozado divenar transitiva e posedar pasivo. Se on darfas dicar : trairar la rivero, la rivero ipsa darfas dicesar trairata. Ma de to on ne darfas konkluzar, ke en la kompozado, verbo transitiva darfas analoge recevar duesma komplemento direta, nam la posedo di du komplementi direta esas kontrea a la logiko ed al klareso (3).

(3) Okazione di to ni dicez, ke la helpolinguo devas ne imitar la verbi Latina kun du akuzativi : doceo pueros grammaticam. On dicas : docar la gramatiko a pueri o instruktar pueri pri la gramatiko.